Kanada’da görev başındaki doktor sayısı OECD ülkeleri ortalamasının altında iken hemşire sayısı ABD ve diğer OECD ülkeleri içinde ortalamanın üzerindedir. Her bir eyalet kendi doktorlarını eyalet içindeki meslek birlikleri vasıtasıyla düzenler. Bu meslek odaları doktorluğa giriş, mesleğin standartlarını belirleme, doktorluk ruhsatı verme, soruşturma ve üyelerine gerektiğinde cezai yaptırımlar uygulama yetkisine sahip.
Ülke sürekli olarak bir doktor sıkıntısı yaşamakta. Eyaletler de kendi bölgelerindeki doktor sıkıntısının farkında olup doktorları yine kendi eyaletlerinde tutmak için ellerinden geleni yapmaktalar. Mesela 2008 yılında Kanada Doğum Uzmanı ve Jinekologlar Derneği (the Society of Obstetricians and Gynaecologists of Canada) ülkede doğum uzmanı ve jinekolog eksikliği yaşandığını rapor etmişlerdir. Fakat özellikle aile doktorları ve uzman doktorların da eksikliği gittikçe hissediliyor.
Doktor sıkıntısının iyice yaşandığı diğer bir eyalette Saskatchewan’dır . Kariyer kurumları ABD ve İngiltere’ye gidip bu eyalete doktor çekmeye çalışıyorlar. Hatta İngiltere’den gelecek olan doktor adaylarının göçmenlik ve doktorluk belge işlemlerinin hızlandırılması sözünü de veriyorlar.
Aslında ülkede yetişen doktor sayısı da sürekli artmakta. Örneğin Kanada’da 2002 yılında 1.543 doktor göreve başlarken 2010 yılında bu rakam 2.459’du. Fakat nüfus artış oranına göre hala doktor eksiği olduğu bir gerçek. Bunun başka bir kanıtı da 2010 yılında Kanada’da çalışan hekimlerin %38’i 55 ve üstü yaşına basmalarıdır. Birçok doktorun emeklilik yaşının gelmesi ve Kanada nüfusunun da hızla yaşlanması doktora olan ihtiyacı da ona paralel olarak arttırmakta.
Gittikçe artan doktor sıkıntısına çözümler de öne sürülmüyor değil. Başka ülkelerden doktor getirtilmesi, Kanada’ya göç etmiş yabancı diğer doktorların lisans alma sürecini hızlandırıp Kanada içinde doktorluk yapmalarına izin verilmesi ve Kanada tıp fakültelerinde okuyacak öğrenci sayısının arttırılmaya çalışılması çözüm önerilerinden sadece bir kaçı. Ama kısa vadede en uygun çözüm Kanada dışında tıp fakultesi eğitimi görmüş tecrübeli doktorların Kanada içinde göreve başlaması gibi görünüyor.
En az bir yıllık çalışma tecrübesi olan uzman doktorlar, aile doktorları ve hemşireler Kanada Federal Nitelikli Eleman sınıfından (Federal Skilled Worker Class) Kanada’ya göçmenlik müracatında bulunabiliyor ve daimi oturum müsaadesi alabiliyorlar. Ama burada asıl önemli olan bu doktorların Kanada içinde doktorluk mesleğini icra edip edemeyecekleri.
2010 yılında Kanada’daki yabancı doktorlardan Mitra Arjang ve Parampal Ghoshal beyaz önlüklerini giyip steteskopları boyunlarında Ontario tabipler birliği binası önünde bir protesto yapmıştı. Basının da ilgi gösterdiği bu gösteriyi yapan Arjang İran’dan ve Ghoshal Hindistan’dan gelmiş ve aşağıdaki mevzuat bilgisinde sıraladığım tüm işlemleri yapmış, sınavları da başarıyla geçmişlerdi. Maalesef doktorluk için gerekli ruhsat kendilerine verilmemişti.
Internette bir de imza kampanyası başlatarak eyaletten ve tabipler birliğinden kendi durumlarında olan diğer tüm doktorlara en azından kısıtlı da olsa doktorluk mesleğini icra etme hakkı getirilmesini istediler.
7500 yabancı doktorun Kanada’da yaşadığı ve bunların 2000’in gerekli tüm kayıt işlemlerini yapıp sınavlarda da başarılı oldukları tahmin ediliyor. Bu 2000 yabanci doktor grubunun içinde doktorluk yapılmasına izin verilenler ise maalesef çok az.
Tabii doktorluk mesleğine geçişte yabancı doktorların Kanada’da yaşadığı bu uzun ve sıkıntılı süreç bazılarının pes etmelerine de yol açıyor. Bu alanda tam bir beyin göçü yaşanıyor. British Columbia eyaletinde yaşayan Dr. Ashis Marwaha bunlardan sadece biri. Dr. Marwaha Kanada’da doktorluk yapabilmek için tüm istenenleri yerine getirmiş ve bu onun 2 yılına mal olmuştu. Göçmenlik statüsünün de engellemesi ile doktorluk mesleğine bir türlü başlayamayan Dr. Marwaha doktorluk yapmayı başka bir ülkede deneyecek.
Yabancı Doktorların Kanada’da Görev Yapması ve İlgili Mevzuat
Kanada dışında tıp fakültesi okumuş ve doktorluk yapmış kişilerin Kanada’da doktorluk lisansı alıp mesleği icra edebilmeleri için birtakım işlemlerin yapılması gerekiyor. Öncelikle Kanada’da doktorluk yapmak isteyen yabancı doktorun bulunduğu eyaletteki tabibler odasına başvurup bilgi alması gerekmektedir. Ayrıca bazı eyaletlerde uluslararası tıp programları da bulunmaktadır. Kişinin yaşamak istediği eyalette böyle bir programın olup olmadığını da araştırması gerekir.
Kanada dışında tıp öğrenimi almış olan doktorlara Uluslararası Tıp Öğrenimi Mezunları (International Medical Graduates, IMG) denir. Kanada Tıp Konseyi (the Medical Council of Canada) Kanada ve ABD tarafından tanınmayan başka ülkelerde tıp bölümünde okuyan tüm yabancı doktorları bu tanıma dahil eder.
IMG’ler (Uluslararası Tıp Fakülteleri Mezunları Doktorlar) kendi ülkelerinde yıllarca bağımsız olarak doktorluk yapmış olabilir ve pratisyen hekimlik süreçlerini bitirmiş olabilirler. Ayrıca Kanada tıp eğitimine benzer bir eğitim kurumundan mezun da olabilir veya Kanada’daki tıp eğitiminden çok farklı bir eğitim de almış olabilirler. Durumları her ne olursa olsunlar Kanada’ya göç ettikten sonra bu yeni ülkede doktorluk mesleğini icra edebilmeleri için aşağıdaki hususları bilmeleri gerekiyor.
Kanada’da doktorluk yapabilmeleri için ruhsat alma garantileri yoktur,
Ruhsat alma işlemi bir çok aşamadan oluşabilir ve bu başvuran kişiye çok karışık görünebilir,
Eyaletlerdeki doktorluk ruhsatı işlemleri birbirinden farklı olabilir,
Ruhsat işlemi esnasında ciddi mali ve kişisel taahhütler ortaya çıkabilir.
Kanada içinde doktorluk yapmak için ruhsat başvurusu yapacak yabancı doktor adaylarını bir takım sınavlar, dil yeterliliği ispatı, üniversite sonrası eğitim ve kısa bir süreliğine bir yerde staj şartıda bekleyecektir.
Şimdi gelelim Kanada’da doktorluk lisansı alınma sürecine. Kanada içinde doktorluk yapmak isteyen kişi işlemlerine Kanada dışında iken başlayabilir. Kendi okudukları üniversite tıp eğitimlerinin tanınmış bir okuldan alındığını teyit ettiklerinden sonra online olarak kişisel ölçüm sınavını (online self-assessment exam) vermeleri gerekmektedir. Eğitimleri ve iş tecrübeleri ile ilgili tüm bilgi ve belgeleri Kanada Tıp Konseyi bünyesindeki Doktorlar Belge Tetkik Kurulu’na (Physician Credentials Repository) sunduktan sonra Kanada Tıp Konseyi’nin Kanada Değerlendirme Sınavı’na (Canada Evaluating Examination MCCEE) girmeleri gerekmektedir.
1. Tıp Eğitiminin Denkliği
Kanada dışında alınmış olunan tıp eğitiminin Kanada içinde tanınması için Foundation for Advancement of International Medical Education and Research’s (FAIMER) web sitesindeki International Medical Education Directory (IMED) kısmında bulunan okullar ve bölümler içinde listelenmesi gerekmektedir.
2. Sınav
Kanada doktorluk yapmak isteyen adaylar (IMG’ler) Kanada Tıp Konseyi’nin değerlendirme sınavına (MCCEE) hazır olup olmadıklarını yine aynı kurumun sitesindeki Self-Administered Evaluating Examination (SAE-EE) sınavıyla kendilerini test ederek öğrenebilirler. Her bir sınav 62 Kanada dolarıdır.
3. Bilgi ve belge sunumu
Doktor adayları daha Kanada’ya gelmeden Kanada Tıp Konseyi Belge Tetkik Kuruluna belgelerini sunarak kendi online portföylerini oluşturabilirler. Doktor adayları ayrıca Kurul’dan kendi profillerini eyaletlerdeki doktorluk mesleğini düzenleyici yetkisi olan tabipler birliği ile paylaşmalarını arzu edebilirler. Kanada Tıp Konseyi doktor olmak isteyen adayların ayrıca onaylı bir diploma suretini göndermelerini ister. Diploma örneği sunulduktan sonra doktor adayı Kanada Tıp Konseyinin Uygunluk Sınavına (Medical Council of Canada Qualifying Examination –MCCQE-) çağrılacaktır.
Kurula başvuru ücreti 250 dolardır. Sunulan belgeler içinde 100’er dolar ücret istenecektir.
4. Kanada Tıp Konseyi Değerlendirme Sınavına (the Medical Council of Canada Evaluating Examination MCCEE) giriş
Bu sınava ilk kez başvuracaklar 1.550 dolar ve tekrar başvuracaklar ise 1.300 dolar ödeyeceklerdir.
Sonuç olarak uluslararası tıp öğrenimi alıp başka ülkelerde doktorluk işi yapıp Kanada’da da bu mesleği icra etmek isteyen doktor adayları daha önce söylediğimiz the Medical Council of Canada Qualifying Examination (MCCQE)’nin birinci ve ikinci sınavlarına (Part 1 ve Part 2) girmek zorundalar. MCCQE Part 1 ve Part 2 sınavları Kanada’da veriliyor ve Kanada’da tıp eğitimi alıp doktorluğa geçmek isteyen Kanadalılara da uygulanıyor. Bu sınavlardan sonra aday 2 yıllık üniversite sonrası bir eğitime tabi tutuluyor. MCCQE Part 2’yi geçen adaylar Kanada Tıp Düzenleyici Otoritesinde (the Federation of Medical REgulatory Authorities of Canada) belirtilen Kanada Ruhsat standartlarına ulaşmak zorundadır.
Eyaletler ve Tabipler Birliği
Eyaletler ve kendi yetki alanları içindeki tabipler birlikleri kendi eyaletlerindeki doktorluk mesleğinin kurallarını ve lisans sürecini işletir. Kanada’da doktorluk yapacak doktor adayı ayrıca bulunduğu eyaletteki doktorlar birliğine de kayıt yaptırmak zorundadır. Eyaletler ve tabipler birlikleri listesi şöyledir.
- Alberta College of Physicians and Surgeouns, www.cpsa.ab.ca
- British Columbia College of Physicians and Surgeouns, www.cpsbc.bc.ca
- Manitoba College of Physicians and Surgeouns, www.umanitoba.ca/colleges/cps/
- New Brunswick College of Physicians ans Surgeons, www.cpsnb.org
- Newfoundland Medical Board (NMB), Newfoundland
- Northwest Territories Department of Health and Social Services, www.hlthss.gov.nt.ca
- Nova Scotia College of Physicians and Surgeouns, www.cpsns.ns.ca
- Ontario College of Physician and Surgeouns, www.cpso.on.ca
- Prince Edward Island College of Physicians and Surgeons (CPSPEI)
- Quebec Collège des médecins du Québec, www.cmq.org
- Saskatchewan College of Physicians and Surgeouns, www.quadrant.net/cpss
- Yukon Medical Council, Whitehorse, Yukon
Sonuç
Kanada’daki doktor sıkıntısı bir hayli yüksek. Devlet göçmenlik programlarında onları Kanada’ya daimi göçmen olarak kabul ediyor fakat mesleklerini icra etmeleri uzun bir sürecin aşılmasıyla mümkün olabiliyor. Hastaların mağdur olduğu, doktor görmek için randevulerın zor alındığı ve acil servislerde 4-6 saat bekleme gibi durumlar Kanada’ya hiç yakışmıyor. Kanada’nin sağlık sektöründe her turlu doktor sıkıntısını acil durumda ve hükümet düzeyinde çözmesi gerekiyor.
Kanada’ya göçmek isteyen doktorların Kanada’da doktorluk mesleğini icra etmeleri tabii ki mümkün. Kayıt ve doktorluk mesleğini icra etme süresi uzun olsa da Kanada’ya göç etmeye ve bu karıyeri orada da devam ettirmeye değer. Ayrıca devlet de sağlık alanında yaşanan tüm sıkıntıların farkında ve özellikle yabancı doktorların yararına bazı iyileştirmenin yapılması son derece muhtemeldir.
Son söz: Doktorsuz kalan bir milletin birey ve toplum sağlığı tehlikededir.
Murat Kandemir
(Member of CMI and ICCRC) 09 Ekim 2011
Yararlanılan Kaynaklar
1. Canada Desperately Needs Foreign-trained Doctors
2. Foreign doctors petition for ability to practice while they wait
3. Brain Drain: Will More Foreign-Trained Physicians Leave Canada?
4. International Medical Graduates
5. Information for international medical graduates
6. Information for licence
