Kanada Emeklilik Planı ve İhtiyarlık Güvencesi Arasındaki Farklar

Trudeau hükümetinin hazırladıkları liberal parti bütçesinin konuşulduğu şu günlerde gündem biraz daha ekonomi üzerine. Ben de bu konudan giderek hem göçmenlere hem de vatandaş olanlara emeklilik planları hakkında biraz bilgi vereyim istedim.

Kanada’da uygunluk kriterleri ve katkı yöntemi farklı emeklilik hak programları genelde birbirleriyle karıştırılır.

Önceki hükümetin 2012 bütçesinde maliye bakanı Jim Flaherty yaşlılık parası (OAS) olarak ta bilinen ihtiyarlık güvencesinde yaş uygunluk kriterinin 65 yaştan 67’ye çıkarılacağını duyurmuştu. Yaş uygunluk kriterinin 67’ye çıkarılması 2023’te yürürlüğe girecekti..

Özel olarak kayıtlı emeklilik tasarruf planı (RRSP) veya çeşitli özel tasarruf araçlarıyla para biriktirmenin yanı sıra Kanada emeklilik planı (CPP) ve ihtiyarlık güvencesi (OAS) Kanadalılar için emeklilik planlamasının önemli araçlarından sayılıyor.

Program uygunluk kriteri ve ne kadar ödeme yapılacağı konusunda bu iki program Kanadalılar tarafından sıkça karıştırılıyor. Bu yazımızda OAS ve CPP farklarını özetleyelim.

Kanada İhtiyarlık Güvencesi (OAS)

Yaşlılık parası olarak da bilinen ihtiyarlık güvencesi (Old Age Security) 65 ve üstü Kanadalılara yapılan aylık nakit ödemedir ve bu ödemeyi almak özel şartlara tabidir. OAS desteği CPP’nin aksine kişilerin iş geçmişine bağlı değildir ve bu ödeneği almak için herhangi bir işten emekli olunmak zorunda da değildir.

Hükümet OAS ödemelerini Tüketici Fiyat İndeksi ile ölçülen hayat pahalılığındaki değişikliklerine göre her üç ayda bir revize ediyor. Service Canada verilerine göre 2012 Ekim ayı itibariyle aylık ortalama ödeme 514.56 Kanada dolarıydı. 2013 yılının ilk çeyreğinde ise maksimum ödeme 546.07 Kanada dolarıydı. 1 Ocak 2016 tarihi itibariyle temel OAS ödemesi aylık 570.52 dolar oldu.

Buna ek olarak düşük gelirli yaşlı vatandaşlar için garantili maaş desteği (guaranteed income supplement) gibi ek gelir getiren tamamlayıcı programlar da var.

Hükümet geliri iyi olan Kanadalıların OAS ödemelerinde kesinti yapıyor. Örneğin 2013’te emekli ve 70.954 dolardan fazla geliriniz (emekli maaşı ve özel özel tasarruflar vs.) varsa hükümet OAS ödemenizde kesinti yapacaktır. 70.954 doların üstü gelirde her bir dolar için yapılacak 15 cent kesinti yıllık enflasyona göre yapılacaktır. Yani sonuç olarak emekli olarak yıllık geliriniz 114, 640 dolar seviyesinde ise OAS ödemeleriniz sıfıra kadar düşecek.

Kimler başvurabilir?

OAS emeklilik ödemesi Kanada vatandaşı olan ve 18 yaşın üstünde ülkede yasal olarak en az 10 yıldır yaşayan herkese verilir.

Kanada vatandaşı olarak yurt dışında yaşayanlar Kanada içinde en az 20 yıl yaşadıkları taktirde bu haktan yararlanabiliyorlar.

Ne zaman başvurmalı?

65 yaşına basmalarına altı ay kalan adaylar OAS ödeneği için başvuru yapabilirler. Devamlı olarak Kanada’da yaşamayanlar ya da Kanada’da doğmamış olanlar OAS başvurularında hükümete ülkeye giriş ve çıkış tarihlerini bildirmek zorundadırlar. Hatta bu bilgiyi destekleyecek başka belgeler de istenebilir.

Eğer kişi 65 yaşından sonra başvurmuşsa birikmiş OAS ödemeleri toplu olarak yapılır. Örneğin 66 yaşında başvuru yapmış birisi 12 aylık OAS ödemesini de alır.

Peki oran nasıl hesaplanıyor?

Tam ödeme alabilmek için bir kişinin 18 yaşından sonra Kanada’da en az kırk yıl yaşamış olması gerekiyor. 1 Temmuz 1977’de ya da öncesinde 25 yaşına basmış ve Kanada’da yaşamış ya da 18 yaşından sonra bir süre yaşamış olanlar veya geçerli Kanada göçmenlik vizeleri ile başvurudan önce Kanada’da 10 yıl yaşayanlar da bu haktan yararlanabiliyor.

Tam ödemeden yararlanamayanlar Kanada’da kalış sürelerine göre kısmi ödeme alabiliyorlar. Örneğin yetişkin hayatının en az 26 yılını ülkede geçirenler OAS ödemesinin 36/40’ını alabilirler.

OAS’den alınacak minimum ödeme toplam ödemenin çeyreği kadar olabiliyor ve bunun için de en az 10 yıl Kanada’da yaşamış olmak gerekiyor. İşte en az 10 yıllık ikametle alınabilecek para olarak bildiğiniz bu ödeme aslında tam OAS ödeneğinin yüzde 15’i olan ödemedir.   

Ödenecek kısmi tutar hesaplanıp onaylandıktan sonra OAS emeklilik ödemesi yüzdesi kişinin Kanada’da daha fazla kalması halinde bile hiç artmayacaktır.

Kanada Emeklilik Planı (CPP)

Kanada Emeklilik Planı (Canada Penison Plan) çalışan ve emeklilik sistemine kazançlarından kesinti yapılarak katkıda bulunan tüm Kanadalılara açık olan bir emeklilik gelir programıdır.

Yani kişinin emekli olunca CPP’den alacağı miktar yaptığı katkının miktarına ve süresine göre belirlenir.

Dört çeşit CPP hakkı mevcuttur: Sakatlık (disability benefits), emeklilik, dul-yetim yardımı (survivor) ve 2012’de başlatılan emeklilik sonrası hakları (post-retirement). Biz sadece CPP emeklilik ödemesinden bahsedelim.

2012 Ekim ayı itibariyle aylık CPP ödemesi 528.49 dolar seviyesindeydi. 2013’te maksimum CPP ödemesi ise 1,012.50 dolardı. Hükümet CPP oranlarını her sene Ocak ayında Tüketici Fiyat İndeksi ile ölçülen yaşam maliyeti değişikliklerine göre revize ediyor. 2016 yılında 65 ve üstündekilere ödenen tavan CPP emeklilik ödemesi 1,092.50 dolar seviyesinde belirlendi.

Service Canada’ya göre 18-65 yaşları arasında Kanada’da yaşamış ve çalışmışsanız ve ortalama bir gelir kazanmışsanız 65 yaşında alacağınız CPP emeklilik tutarınız ayda 788 dolar civarında olacak.

Kimler başvurabilir?

CPP’ye en az bir ödeme yaparak katkıda bulunan herkes 65 yaşında haktan yararlanmak için başvurabilir. Dediğimiz gibi alacağınız CPP ödemesi yaptığınız katkının miktarı ve süresine göre belirlenecektir. Erken emekli olmak isteyenler 60 yaşından sonra maaşlarından kesinti yapılacak şekilde CPP’ye başvurabilirler.  

CPP ödemeleri için başvuru maddi olarak ek kesinti yapılarak 65 yaşından önce de yapılabilir. 2013 yılında 65 yaşından önce CPP alan adaylara maaş aldıkları her ay için yüzde 0.54 oranında erken emeklilik kesintisi yapıldı. Bu oran 2016 yılında yüzde 0.6’ya yükseltildi.

Diğer taraftan kişi CPP emekliliğini tehir etmek isterlerse 65-70 yaş arasında bekleme yaptıkları için maaşlarda artış olacaktır. 65 yaşından sonra emekli olmak isteyenlerin maaşlarına 2013 yılında yüzde 0.70 fazla ödeme yapıldı.

Ne zaman başvurulmalı?

Bu biraz da daha az, tam ya da daha fazla ödeme almak isteyen kişiye kalmış. Ama hükümet emeklilik başvurusu yapmak isteyenlerin en az altı ay önce başvurularını yapmasını istiyor.

Kanadalılar emeklilik başvurularını internet sitesinde çevrim içi yapabilecekleri gibi başvuru formunu yazdırdıktan sonra doldurup herhangi bir Service Canada ofisine bırakarak ta yapabilirler.

65 yaşını doldurduktan sonra başvuru yapmamış kişilere 12 aya kadar geçmiş ödeme yapılabilir.

CPP’ye katkı nasıl olmalı?  

Çalışan bir kişinin yıllık CPP katkısı yıllık gelirinin yüzde 9.9 kadarıdır. Bunun yarısını işveren yarısını da işçi öder. Yıllık emeklilik kazançları her sene Ocak ayında (2013 yılında 51.100 dolardı) ayarlanır ve 3,500 dolar muafiyeti vardır. 2013 yılında işveren ve işçi için yapılacak en çok emeklilik katkısı her birisi için 2,356.20 dolardı.

Kendi nam ve hesaplarına çalışanlar (self-employed) CPP planına ticari kazançlarının yüzde 9.9 katkı yapmak durumundadırlar. 51,100 üst tavan ve 3,500 dolar muafiyetle birlikte yapılacak maksimum CPP katkısı 2012 yılında 4,712.40 dolardır.

Ülkede 3,500 dolardan az kazananlar CPP’ye katkı yapmazlar. Yaşı 70 olanlar çalışmaya devam etseler bile CPP’ya katkıda bulunamazlar.

Ben Kanadalıların CPP’ye ellerinden geldiği kadar katkı yapmaya dikkat ettiklerini gözlerimle gördüm. Gençken ve çalışıyorken geleceği planlamak ve emekliliğe hazırlanmak sanırım herkesin yapması gereken bir hareket.

Gençliğinizde emekliliğinizi iyi planlayın ve elinizden geldiği kadar emeklilik planınıza katkı yapın. Pişman olmazsınız.

Murat Kandemir, 31 Mart 2016