1- Mevcut Durum
Kanada sağlık harcamalarının devlet tarafından ödendiği bir ülkedir. Sağlık kapsamında verilen hizmetler Kanada Sağlık Yasası (Canada Health Act) uyarınca özel kurumlar tarafından ücretsiz olarak halka sağlanmaktadır. Sağlık alanında yapılan tüm harcamalar devletin bütçesinde yer alır. Tüm eyaletlerde durum böyle iken British Columbia’da dar gelirlililer hariç tüm vatandaşlar sağlık harcamasina aylik bir katkida bulunmak zorundadir.
Her eyalet kendi içindeki sağlık sistemini uygulamakla mükelleftir. Eyaletler vatandaşlara bir sağlık kartı (health card) verirler. Bu kart ile eyalet içinde her vatandaş eşit tedavi ve bakım görmektedir. Eyaletlerce verilen sağlık kapsamları içinde bazı sağlık bakım ve tedavi masrafları hariç tutulmuştur. Eyaletlere göre de farklılık göstermekle birlikte diş bakımı, estetik olan cerrahi müdahaleler ve göz gibi bazı harcamalar temel sağlık kapsamında sayılmamaktadır. Hatta bazen kişiye özel hastane odası gibi taleplerde (özellikle yeni doğan ünitelerinde) ek katkı payına tabiidir.
İlaçlar yaşlılar ve dar gelirli vatandaşlar için devlet (eyalet hükümeti) tarafından ödenir. Çalışanların temel ilaç kapsamları ilaç sigortası kapsamında değerlendirilir. İlaç ücretleri federal hükümet tarafından ilaç şirketleri ile müzakere yoluyla belirlenir.
Herkesin bir aile doktoru vardır. Aile doktorlarını insanlar özgürce seçebilirler. Aile doktorları her gördüğü hasta için devletten ücret alırlar. Aldıkları ücretler her yıl eyalet hükümetleriyle eyaletteki doktorlar odası arasındaki görüşmelerle saptanır. Hasta eğer uzman bir doktor görmek isterse kendi aile doktorunun havalesi ile bunu gerçekleştirebilir. Erken teşhis ve önleyici sağlık faktörü önemli olduğundan yıllık çekup yaptırılması tavsiye edilir.
2- Tarihçe
18. yüzyılda hastaneler fakirlerin bakıldığı yerlerdi. Katolik ve Protestan kiliseler ve çeşitli sivil toplum kuruluşları belediyelerin yönetiminde belediye sorumluluk alanlarında bulunan yerlerde hastalara ve yaşlılara ücretsiz olarak baktı.
1820’lerde üniversitelerde tıp bölümleri açıldı. 1892 yılında Dr. William Osler tarafından yazılan Doktorluğun Prensipleri ve Uygulanması (The Principles and Practice of Medicine) adlı eser tıp alanının çerçevesini çizdi. Sonraki yıllarda tıp alanında uygulamada ve özellikle hijyen konusunda gelişmeler yaşandı.
Bugün Kanada genelinde herkes için ücretsiz sağlık hizmetlerinin verilmesinin hikayesi 1946’da Tommy Douglas’ın Saskatchewan Eyaletinde Saskatchewan Hastane Sigortası Yasası’nı (Saskatchewan Hospitalization Act) geçirmesi ile başlar. Bu yasa halkın büyük bir kısmı için ücretsiz sağlık bakımını garanti ediyordu. Douglas sağlık bakımının tüm eyalete yayılmasını ummuştu ama eyaletin yeteri kadar parası yoktu.
1950’de Alberta’da benzer bir yasanın geçmesi ve 1957’de Federal hükümetin Hastane Sigortası ve Teşhis Hizmetleri Yasası’nı (Hospital Insurance and Diagnostic Services Act) (HIDS Yasası) geçirmesi sağlıkta yaşanan diğer gelişmelerdi. Nihayet 1961’de on eyalet HIDS yasası programını uygulamak için anlaştılar. HIDS yasası bugünkü Kanada içinde herkese ücretsiz sağlık hizmetleri sunulmasının temelini oluşturur.
Saskatchewan sağlık programının başarısı federal hükümetin başındaki Lester B. Pearson’u sağlık kapsamı konusunda yeni bir yasa hazırlamaya itti. 1966’da Tıbbi Bakım Yasası (Medical Care Act) meclisten geçti ve bunu sağlıkta hastalardan istenen ek ücretleri ve doktorların ekstra fatura kesmelerini önleyen ve 1984 yılında kanun haline gelen Kanada Sağlık Yasası (Canada Health Act) takip etti. 1999’da da tüm eyalet başkanları herkes için geçerli olacak ücretsiz ve eşit sağlık hizmeti verilmesini kararlaştırdılar.
Kasım 2004’de Kanadalılar sağlık alanında bir çığır açan Tommy Douglas’ı Kanada’daki “sağlık bakımının babası” diye en iyi Kanadalı olarak seçmişlerdir.
3- Kamuoyu Düşüncesi ve İstatistikler
Kanadalılar sağlık hizmetlerinin özel sektörlerden ziyade devletçe adil ve ücretsiz olarak verilmesinde ısrarlı. 2009 yılında Nanos Araştırma’nın yaptığı anketlere göre Kanada’lıların % 86.2’si sağlık sisteminin daha güçlü hale getirilmesinde ve sorunların çözümünde devlet desteğini ve hizmetini arzu ediyorlar.
Harris/Decima tarafından 2009’da yapılan bir diğer araştırmaya göre Kanadalıların %82’si ülkedeki sağlık sistemini ABD’deki sağlık sistemine tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Ayrıca 2008’deki Strategic Counsel’in yaptığı benzeri bir araştırmada Kanada halkının % 70’nin Kanada sağlık sisteminin çok iyi işlediğinde hem fikir olduklarını teyit etmiştir.
Ekonomik verilerine baktığımızda Kanada sağlık bakımı ülkenin bütçesinde önemli bir gider kalemi olarak karşımıza çıkıyor. 2009 yılında devlet tüm Kanada’lıların sağlık harcamalarının % 70’ini karşıladı. Bunun içinde tüm hastane ziyaretleri ve doktor vizite ücretleri dahil olurken diş ve ilaç giderleri çoğunlukla hastalar tarafından ödendi.
Kanada’da yaşam süresi ortalama 81.3 yıl ile OECD ülkeleri içinde iyi bir yere sahip. Her bin kişiye 2.2 doktor düşerken her bin kişiye düşen ortalama hemşire sayısı 9 adet. Kanada’da sağlık harcaması kişi başına düşen yıllık gelirin % 10.1’ini oluştururken devletin tüm gelirinin de ortalama %16.7’si sağlık yatırımına gidiyor. Devlet aynı zamanda yapılan tüm sağlık harcamalarının da %69.8’ini karşılıyor.
4- Bekleme Süreleri
Kanada Federal Sağlık Bakanlığı (Health Canada) Kanada’da daki sağlık sistemi ve hastalar ile ilgili çeşitli araştırma çalışmaları gerçekleştirmektedir.
Ölümcül yaralanma durumlarında hastaya derhal müdahale yapılırken acil olmayan tüm cerrahi müdahaleler veya doktor viziteleri randevu usulüne göre yapılmaktadır. Kanada’da bir uzman doktor görmek ortalama 4 haftadan biraz daha fazla sürmekte ve 90 günü aşmamaktadır. MRI ve CAT gibi tomografi çekimleri 90 günden daha az sürede yapılabilmektedir. Acil serviste bekleme süresi ortalama 4-6 saat arası olarak göze çarpmaktadır.
2002’den buyana Kanada Hükümeti bekleme sürelerinin azaltılması çalışmaları kapsamında 5.5 milyar dolar yatırım yaptı. Ekim 2007’de Kanada Başbakanı Stephen Harper 2010 yılına kadar tüm eyaletlerin standart bir maksimum bekleme süresi belirleyeceğini ve bu hedefi tutturacağını ilan etti.
5- Ülkedeki Doktor Sıkıntısı
Kanada’da görev başındaki doktor sayısı OECD ülkeleri ortalamasının altında iken hemşire sayısı ABD ve diğer OECD ülkeleri içinde ortalamanın üzerindedir. Her bir eyalet kendi doktorlarını eyalet içindeki meslek birlikleri vasıtasıyla düzenler. Bu meslek odaları doktorluğa giriş, mesleğin standartlarını belirleme, soruşturma ve üyelerine gerektiğinde cezai yaptırımlar uygulama yetkisine sahip.
Ülke sürekli olarak bir doktor sıkıntısı yaşamakta. Eyaletler de kendi bölgelerindeki doktor sıkıntısının farkında olup doktorları kendi eyaletlerinde tutmak için ellerinden geleni yapıyorlar. 2008 yılında Kanada Doğum Uzmanı ve Jinekologlar Derneği (the Society of Obstetricians and Gynaecologists of Canada) ülkede doğum uzmanı ve jinekolog eksikliği yaşandığını rapor etmişlerdir.
Yine baska bir eyalet olan Saskatchewan’da doktor sıkıntısı iyice yaşanmaktadır. Kariyer kurumları ABD ve İngiltere’ye gidip eyalete doktor çekmeye çalışıyorlar. Hatta İngiltere’den gelecek olan doktor adaylarının göçmenlik ve doktorluk belge işlemlerinin hızlandırılmasi sözü de veriyorlar.
Aslında ülkede yetisen doktor sayısı da sürekli artmakta. Örneğin 2002’de 1.543 doktor göreve başlarken 2010 yılında bu rakam 2.459’du. Fakat nüfus artış oranına göre hala doktor eksiği olduğu bir gerçek. Bunun başka bir kanıtı da 2010 yılında Kanada’da calışan hekimlerin %38’i 55 ve üstü yaşına basmalarıdır. Doktorların emeklilik yaşının gelmesi ve Kanada nüfusunun da yaşlanması doktora olan ihtiyacı da arttırmakta.
Gittikçe artan doktor sıkıntısına çözümler de üretilmiyor değil. Başka ülkelerden doktor getirtilmesi, Kanada’da bulunan yabancı diğer doktorların lisans alma sürecini hızlandırıp doktorluk yapmalarına izin verilmesi ve tıp fakültelerinde okuyacak öğrenci sayısının arttırılmaya çalışılması çözüm önerilerinden sadece bir kaçı.
Son söz: Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi, olmaya devlet cihanda bir nefes sihhat gibi.
Murat Kandemir
0 531 584 8951
(Member of CMI and ICCRC) 30 Eylül 2011
Yararlanılan Kaynaklar
1. Health Care in Canada
2. Canada Desperately Needs Foreign-trained Doctors
3. Foreign doctors petition for ability to practice while they wait
4. Brain Drain: Will More Foreign-Trained Physicians Leave Canada?
5. International Medical Graduates
6. Information for international medical graduates
